Portret van een Wetenschapswinkelpartner

Op een zonnige donderdagmorgen verlaat ik hartje Brussel op de fiets en zak ik af naar het Laarbeekbos op de rand van Jette. Daar zal ik Tine Van Eyken ontmoeten, instructeur op het veld van de zelfplukboerderij CSA CourJette . Terwijl ik eerst vanuit het centrum via Molenbeek en vervolgens doorheen het heuvelachtige Jette fiets, valt me op hoe het landschap stilaan verandert. Een jungle van beton doorploegd met smalle straatjes waar automobilisten hun geliefkoosde rijk terugvinden, maakt stelselmatig ruimte, haast letterlijk, voor allerlei groen en een ander soort lucht, waarmee ik al te graag mijn getergde longen volpomp. Als volwaardig stadsmens waan ik me initieel ietwat verloren te midden alle private (moes)tuintjes die menig Brusselaar hier in zijn vrije tijd erop nahoudt. Maar wanneer ik Tine op het veld ontmoet, word ik ontvangen met een geruststellende groet en een gezellige en interessante babbel.

CSA CourJette is een van de biologische zelfplukboerderijen onder de vleugels van BelAkker, het atelier stadslandbouw dat op zijn beurt georganiseerd wordt vanuit de overkoepelende vzw Groot Eiland. Reeds een dertigtal jaar richt Groot Eiland zich op Brusselaars die omwille van allerhande redenen moeilijk werk vinden en daardoor in armoede verkeren. De organisatie probeert hen een alternatief te bieden voor het reguliere arbeidscircuit. Groot Eiland doet aan sociaal-professionele tewerkstelling, zo vertelt Tine me, waarbij de aandacht enerzijds uitgaat naar arbeidszorg met het oog op persoonlijke groei en anderzijds naar een doorstroom naar de reguliere arbeidsmarkt, eens de deelnemers zich daar klaar voor voelen. Daartoe voorziet Groot Eiland werkervaring, opleiding en jobcoaching in allerhande sectoren, van schrijnwerkerij over horeca tot stadslandbouw. Hun ateliers zijn in alle uithoeken van Brussel te vinden, maar situeren zich toch voornamelijk in Molenbeek. Met een focus op duurzaamheid, sociaal ondernemen, en een realistisch economisch model probeert Groot Eiland beetje bij beetje een mooi verhaal te schrijven in hartje Brussel.

De zelfplukboerderij is een van twee CSA’s die Groot Eiland organiseert in Jette. Naast CourJette is er ook FleurAkker, waar duurzame bloemen geteeld en geplukt worden volgens hetzelfde principe. CSA staat voor een actieve consumentenparticipatie in de landbouw (Community Supported Agriculture). Het gaat dus om een meer duurzame variant van landbouw, die actief gedragen wordt door de omliggende gemeenschap. Dat wil zeggen dat zowel CourJette als FleurAkker voor maar ook vooral door haar leden bestaat.

Het uitgangspunt verschilt dus volledig van bijvoorbeeld de klassieke supermarkt. Daar ga ik uitsluitend als consument naartoe, waarbij ik mij verder geen vragen stel bij de herkomst van de producten en al zeker geen aandeel heb in hun productieproces. Bij een CSA zoals CourJette daarentegen is een lid ook een volwaardige mede-eigenaar van de oogst en krijgt men de garantie van een ecologische landbouw. Concreet betekent dit dat men vooraf een vastgesteld bedrag betaalt. Daardoor hebben de boeren van CourJette niet alleen voor een heel jaar financiële zekerheid, maar ook een concreet beeld van hun afzetmarkt. Zo sluit je het risico van een te overtallige teelt uit. De leden kunnen dan genieten van een oogst die zij overigens ook zelf dienen te plukken. Op die manier dragen zij dus ook actief bij aan het productieproces, maar delen ze ook in de risico’s van een mogelijks tegenvallende oogst (bv. omwille van weersomstandigheden of andere redenen).

CourJette telt op dit moment een tweehonderdtal leden die zich engageren voor hun project. Elk doen zij dat aan hun eigen temp, met een gemiddelde van 1 bezoek per week. De pluk gebeurt in het volste vertrouwen dat iedereen eruit zal halen wat zij nodig hebben. Er heerst geen enkele druk, eenieder engageert zich op de manier die het beste past bij hun levensstijl. CourJette trekt dan ook een gevarieerde schare mensen aan: van jonge werkende gezinnen tot alleenstaande gepensioneerden. Bij CourJette zien ze daar dan ook groeimogelijkheden. Op het einde van de dag, zo stelt Tine, gaat het om een mentaliteitswijziging bij de mensen. Een van de doelen van een CSA zoals CourJette is om mensen te sensibiliseren, zodat wij op een andere manier over onze voeding gaan nadenken en er anders mee om gaan. Dat is een soort verandering die uiteraard tijd vraagt. Maar hoe je het ook draait of keert, CourJette draagt ongetwijfeld bij tot een maatschappelijke kentering waar zij duidelijk in geloven.

CourJette werkt volgens een sociaal-ecologisch-economisch model. De CSA teelt biologische groenten en verkoopt die aan een eerlijke, marktconforme prijs en organiseert daarbij sociale tewerkstelling. Een korte keten primeert: de afzetmarkt wordt zo veel mogelijk beperkt tot een omtrek van 5 km. Hierbij zetten ze maximaal in op duurzaamheid door allerhande partnerschappen met de buurt aan te gaan (bij de andere stadslandbouwprojecten van Groot Eiland bv. met restaurants in het centrum van de stad). Zo worden alle groenten die sowieso lokaal geproduceerd worden eveneens lokaal geconsumeerd. Tegelijkertijd kan het transport van alle producten dankzij deze korte keten per bakfiets gebeuren. Dat beperkt ook de transportkosten tot een minimum. Op die manier slaagt CourJette er toch in om ecologisch verantwoorde producten aan een betaalbare prijs aan te bieden en tegelijk duurzaamheid te doen primeren.

Maar nog belangrijker is wellicht het sociale aspect dat zich laat vertalen in een grondig uitgewerkte arbeidszorg. Dit houdt in dat ze bij CourJette (en Groot Atelier in het algemeen) aan sociale tewerkstelling doen. Dat systeem biedt personen die moeilijk een plek vinden in het reguliere arbeidscircuit een uitweg via een andere vorm van tewerkstelling, gericht op hun eigen ritme en op hun persoonlijke competenties. In het geval van CourJette houdt dit in dat zij professionele werkervaring aanbieden aan mensen met een psychische problematiek zoals een burn-out, een depressie, … maar eveneens mensen met bijvoorbeeld een strafblad of een verslavingsproblematiek. Hoewel doorstroming naar het reguliere arbeidscircuit het ideale scenario vormt, is dit niet het primaire doel. Bij CourJette gaat vooral het aspect van zorg voorop, des te meer omdat dit een weinig gebruikelijke vorm van arbeid is in Brussel. Aangezien het hier vaak om personen uit de meest maatschappelijk kwetsbare groepen gaat, proberen ze bij CourJette de focus te verleggen naar de specifieke mogelijkheden van elke werknemer. De persoonlijke groei, bijvoorbeeld op het vlak van sociale vaardigheden, fysieke capaciteiten, competenties, … mag primeren. Hierbij worden zowel de instructeurs van CourJette als de werknemers professioneel omkaderd door een team van trajectbegeleiders en sociale werkers van Groot Atelier. Ook op die manier bieden ze een alternatief voor het reguliere arbeidscircuit: mensen die anders uitgesloten dreigen te geraken krijgen een ruimte waar zij zich elk kunnen ontplooien op een manier die hen het best past.

De samenwerking van CourJette met de Vrije Universiteit Brussel vertaalt zich in de eerste plaats naar een heel basaal niveau waarbij de VUB de eigenaar is van het domein waarop CourJette haar activiteiten organiseert en dit sinds drie jaar in bruikleen geeft aan hen (en nog voor zeven jaar). Maar sinds kort is er ook een partnerschap tot stand gekomen met het VUB-team dat zich richt op community engaged research and learning (CERL). Het CERL-team ondersteunt onderzoekers en docenten binnen de VUB die willen samenwerken met maatschappelijke partners en niet-academische stakeholders. Meer concreet onderzochten verschillende studenten in samenwerking met CourJette enerzijds hoe CourJette de sociale cohesie kan bevorderen tussen al hun partnerschappen, en anderzijds hoe de organisatie het proces van ledenverwerving en -behoud kan bevorderen. De meerwaarde van dit onderzoek is ontegensprekelijk volgens Tine die stelt dat zij heel handig gebruik maken van de bevindingen en resultaten van de studenten. Maar ook voor de studenten is deze samenwerking vruchtbaar. Zo stelt een student dat het een extra motivatie was om nadrukkelijk maatschappelijk relevant onderzoek uit te voeren voor een vzw. Het laat geen twijfel dat deze eerste samenwerking doet smaken naar meer. In de toekomst hoopt de VUB, onder andere via de Wetenschapswinkel, deze vruchtbare samenwerking in nog meer maatschappelijk relevant onderzoek om te zetten dat tegelijk een heuse meerwaarde vormt voor een organisatie als CourJette.

TEKST: ISAAK VERVAECKE

FOTO's: Openingsbeeld / foto 2: (c) Marjan Udon. Foto 1: (c) Tine Van Eyken