TERUG NAAR ZONNEBEKE: DE EXODUS VERSUS DE WEDEROPBOUW - Een sociale reconstructie van Zonnebeke na de Eerste Wereldoorlog

Al bijna evenlang als er mensen zijn, is er sprake van oorlog. Oorlog is een begrip dat op zowel grote als kleine schaal kan aanwezig zijn. Met de Eerste Wereldoorlog werd bijna de gehele wereld betrokken in het totale gevecht. Gedurende de gehele oorlogsperiode hadden 600.000 Belgen onderdak gezocht in Frankrijk, Nederland en Engeland. België was dan ook het toneelstuk geweest van vele veldslagen. Hierbij hoort het oorlogsconcept ‘de oorlogsvluchtelingen’. Na jaren strijd is de oorlog niet zomaar afgelopen. De frontlinies waren vaak geheel met de grond gelijk gemaakt. Hierna moesten niet enkel de dorpen en steden heropgebouwd worden, ook de inwoners waren genoodzaakt terug hun leven op te nemen. Deze burgers waren vaak gevlucht voor het geweld, alsook uit angst voor de bezetter. Wanneer ze terugkwamen in hun streek van afkomst was het een ware zoektocht om de restanten van hun huizen te vinden. Velen waren hun ouderlijk huis verloren. Vaak werd er verkozen om terug te keren naar hun dorp en daar hun leven terug op te bouwen. De vluchteling was één van de eerste en één van de laatste figuren van het oorlogsgebeuren. Zonder (nieuwe) inwoners was een wederopbouw haast onmogelijk. Net zoals WOI, drukte de wederopbouw een stempel op de Westhoek die we nog steeds kunnen opmerken. 

Deze thesis behandelt de demografische structuur van Zonnebeke voor en na Wereldoorlog I. Om een antwoord te formuleren op de onderzoeksvraag ‘Wat is de demografische impact van WOI op Zonnebeke?’ wordt het onderzoek in twee opgesplitst: de exodus en de terugkeer. In het eerste deel van mijn onderzoek wordt er een steekproef uitgevoerd naar de Zonnebeekse vluchtelingen in Frankrijk. Eerst wordt de verdeling in Frankrijk bestudeerd. Vervolgens wordt de vluchtelingenstroom aan de hand van drie indicatoren onderzocht: geslacht, leeftijd en beroep. De vijf departementen waar de grootste concentratie Zonnebeekse vluchtelingen aanwezig was, worden onderzocht aan de hand van de indicatoren. Er wordt zo een antwoord gevormd op de onderzoeksvraag ‘Zijn er overeenkomsten tussen de indicatoren per verblijfplaats?’ De terugkeer focust zich op de naoorlogse situatie. Aan de hand van de vraag ‘Hoeveel gevluchte Zonnebeekse dorpelingen keerden effectief terug naar de gemeente?’ wordt de tijdelijke emigratie van de gemeente bestudeerd. Als laatste wordt er een naoorlogse vergelijking gedaan om de verschuivingen binnen de Zonnebeekse bevolkingsstructuur te achterhalen. Deze vraag werd beantwoord op basis van verschillende indicatoren: leeftijd, geslacht, beroep en geboorteplaats.

Dit kwantitatieve onderzoek werd berekend na het analyseren van de Franse vluchtelingenfiches van de Groote Oorlog, repatriëringsdocumenten, de kieslijst van 1920 en 1919, die een kopie is van de situatie van 1914 en het bevolkingsregister van 1921. Er mag niet vergeten worden dat er bij de oorlogsvluchtelingen slechts onderzoek is gevoerd naar 85,2% van het toenmalige inwonersaantal. Dit gaat concreet over 3360 van de 4220 inwoners. Hierbij zijn ook alle gegevens van de slachtoffers van de Groote Oorlog uit Zonnebeke gevoegd. We kunnen concluderen dat in 1921 van de vooroorlogse Zonnebeekse bevolking 2528 burgers teruggekeerd zijn. Zonnebeke had een grote tijdelijke emigratie. Eveneens was de demografische impact in 1921 duidelijk op te merken in de bevolkingstructuur als in de bevolkingsomvang.